Wierzytelności te nabywane są przez podmioty w celu [1]:
· przeprowadzenia kompensat;
· uzyskania dochodu finansowego;
· przejęcia aktywów zabezpieczających;
· koncentracji kapitałowej, przejęcia kontroli nad firmą lub prywatyzacji.

Kompensaty są formą rozliczeń bezgotówkowych pomiędzy kontrahentami i dają możliwość dokonania rozliczeń należności z jednej strony i zobowiązań z drugiej w warunkach braku płynnych środków płatniczych. Stanowią one dobry sposób na poprawę płynności finansowej i mogą być przeprowadzane przez same przedsiębiorstwa lub z udziałem wyspecjalizowanych jednostek gospodarczych.

W zależności od sposobu kompensat należności i zobowiązań można wyróżnić:

· kompensaty towarowe;
· kompensaty finansowe.

Kompensaty towarowe występują obecnie w obrocie gospodarczym na niewielką skalę. Polegają one na tym, że pośrednicy finansowi, dystrybutorzy nabywają długi podmiotów produkujących wyroby (których na rynku brakuje) i nimi regulują zakupy tych towarów, aby je następnie zbyć na rynku z zyskiem.
Kompensaty finansowe, w zależności od ilości biorących w nich udział przedsiębiorstw, mogą mieć charakter:

· kompensat wzajemnych (dwustronnych);
· kompensat wielostronnych.

Oba rodzaje kompensat traktuje się jako formę płatności, gdy występują problemy z płynnością finansową lub jako sposób windykowania długów od kontrahentów.
Kompensaty dwustronne (potrącenia) mogą być dokonywane pomiędzy podmiotami gospodarczymi, ale również mogą mieć charakter potrąceń podatkowych. Ten typ kompensat znajduje największe zastosowanie w grupach podmiotów o silnych powiązaniach kooperacyjnych, ale może również być stosowana w przypadku odzyskiwania należności od podmiotów o bardzo słabej kondycji finansowej. Całkowite lub częściowe kompensowanie własnych zobowiązań daje nabywcy wymierne korzyści w postaci spłaty własnego długu jedynie za część jego wartości, która odpowiada cenie nabycia wierzytelności. Ceny te zawierają się zazwyczaj w przedziale 60-95% wartości nominalnej.
Potrąceń dokonuje się na podstawie artykułu 498 Kodeksu Cywilnego [2]. Potrącenie kompensacyjne nie narusza ustawy o działalności gospodarczej, gdyż jest jedną z form rozliczeń pomiędzy wierzycielami. Może ono przynieść szereg korzyści, dlatego jest chętnie stosowane w obrocie wierzytelnościami. Jedną z nich jest unikanie dwukrotnego regulowania zobowiązań pomiędzy podmiotami, które świadczą sobie nawzajem usługi i dostarczają towary.

Kompensaty zobowiązań i należności przeprowadzają między sobą podmioty, które mają podobne wartości wzajemnych wierzytelności. W przypadku, w którym rozbieżności tych kwot są znaczne przedsiębiorstwa powinny dodatkowo przeprowadzić kompensatę towarową. Taka forma ma charakter kompensaty towarowo-pieniężnej.
Wzajemne kompensaty dość często przeprowadzane są także w formie przedpłat. Ma to miejsce wtedy, gdy termin wzajemnych świadczeń nie pokrywają się. Podmiot, którego zobowiązanie wobec partnera nie jest jeszcze wymagalne może zgodzić się na kompensatę, ale z odpowiednio naliczonym rabatem. Jeżeli poziom należności i zobowiązań jest różny, kompensacie podlega tylko część, natomiast na resztę organizowana jest kompensata wielostronna lub regulowanie długu następuje gotówką.
Charakter kompensaty dwustronnej ma także zakup wierzytelności jednostek budżetowych w celu potrącenia zobowiązań podatkowych nabywcy, ze wzajemnie wymagalnej wierzytelności należnej podatnikowi od Skarbu Państwa. Szczególnym zainteresowaniem wśród przedsiębiorców posiadających duże zobowiązania podatkowe cieszyły się w okresie rozliczeń podatkowych wierzytelności szkół i szpitali, głównie z tytułu świadczenia usług na rzecz tych podmiotów. Wierzytelności te były kupowane przez przedsiębiorstwa po cenie niższej niż wartość nominalna, co było dla nich zyskiem, jednak przez to zmniejszeniu ulegały przychody budżetu państwa. Z tego powodu możliwość ich dokonywania została mocno ograniczona.

W kompensatach wielostronnych uczestniczą minimum trzy podmioty gospodarcze, a ich maksymalna liczba nie jest ograniczona przepisami prawa. Najczęściej pomiędzy podmiotami występuje kompensata wielostronna zamknięta (może jeszcze zachodzić kompensata otwarta, znacznie bardziej skomplikowana).

W przedstawionym powyżej zamkniętym cyklu kompensaty należności, kolejne przedsiębiorstwa winne są sobie rożne kwoty. Kompensata w tym przypadku polega na odjęciu najniższej kwoty występującej w tym cyklu od każdej wzajemnej wierzytelności. Przeprowadzenie kompensaty wielostronnej jest dość skomplikowane i wymaga nie tylko wiedzy prawnej, ale także znajomości rynku, na którym działa nasz kontrahent. Może ona dotyczyć oprócz należności i zobowiązań, także kwoty nie zrealizowanego jeszcze zamówienia o ile na wniosek jednego podmiotu zgodzą się pozostałe.

Przy pisaniu tego artykułu wykorzystano następujące teksty źródłowe:

[1]M. Sierpińska, Rola kompensat w regulowaniu należności przedsiębiorstw, Funkcjonowanie i rozwój organizacji w zmiennym otoczeniu, Materiały ogólnopolskiej konferencji naukowej, Legnica 11.09.2001 r., pod red. naukową Czupiał J., Wyższa Szkoła Menedżerska w Legnicy, Tom I, Legnica 2001, s. 36
[2] Artykuł 498 Kodeksu Cywilnego
§1Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. §2. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
Adam Wójcik
Napisz do autora
Dodano: 24.11.2008r.; 14:25

Tekst zawarty na stronie jest własnością jego autora i chroniony jest prawem autorskim Kopiowanie oraz rozpowszechnianie bez zgody autora zabronione.